Prezentując Program “Cantus Mariales” Męski Zespół Śpiewaczy Schola Gregoriana Sancti Casimiri chce zabrać słuchaczy w muzyczną podróż w czasie do okresu średniowiecza i wczesnego renesansu – do czasów, gdy chrześcijańska Europa stanowiła rodzinę narodów zwaną Christianitas – zjednoczoną wspólnymi wartościami, religią i liturgią, systemem społecznym, kulturą i językiem łacińskim. Niniejsza płyta jest owocem zainteresowań artystów i kontynuacją płyty – Kolędy Europejskiej Christianitas wydanej w 2018 roku prezentującej utwory związane z okresem Bożego Narodzenia.
W Europie średniowiecznej obiektem szczególnej czci była Najświętsza Maryja Panna, której to poświęcano kościoły i całe Państwa. Na jej chwałę tworzono również pieśni, motety a teksty liturgiczne oprawiano w najnowsze zdobycze kompozycji. Na płycie zostaną one zaprezentowane w sposób poinformowany historycznie z wykorzystaniem dawnych instrumentów oraz technik wykonawczych. Pogram koncertowy „Cantus Mariales – śpiewy maryjne dawnych wieków” miał swoją prapremierę podczas Festiwalu Kultury Staropolskiej – Starosielskie Prezentacje w 2019 roku w Białymstoku.
Jako pierwsze zostaną zaprezentowane dwie maryjne sekwencje z Alienor de Bretagne – Graduału z XIII w. aktualnie przechowywanego w Bibliotheeque municipale de Limoges. Graduał powstał w Paryżu w latach 1250-1260 w warsztacie Nicolasa Lombarda. Zawiera chorał gregoriański, sekwencje, prozę, lekcje i utwory dwugłosowe stanowiąc przez to wyjątkowo cenne źródło do studiowania praktyki śpiewu gregoriańskiego i jego rozwoju w XIII i XIV wieku. Usłyszymy sekwencje jednogłosową Ab Arce siderea, oraz dwugłosową Res est admirabilis. W dalszej kolejności zostanie wykonany utwór Virgo rosa venustatis – Gilles’a Binchois’a – ukazujący twórczość piętnastowieczną. Kolejne cztery utwory pochodzą z Kodeksu Specialnik – XV-wiecznyego „Specjalnego śpiewnika” z klasztoru w regionie Pragi zawierającego eklektyczną mieszankę średniowiecznej i renesansowej muzyki sakralnej a cappella na dwa, trzy i cztery głosy a capella. Na płycie zostaną umieszczone kompozycje Johna Plummera, Piotra z Grudziądza oraz utwory Anonimowe. Piotr z Grudziądza, znany także jako Petrus Wilhelmi de Grudencz jest głównym reprezentantem kultury muzycznej Europy Środkowej XV wieku. Działał w Krakowie, Wiedniu, Bazylei, Czechach, Wrocławiu i Rzymie. Podróże Piotra z Grudziądza i kontakty z różnymi środowiskami uczyniły go twórcą międzynarodowym. John Plummer był angielskim kompozytorem, który działał za panowania Henryka VI Anglii. W dalszej kolejności usłyszymy kolejny utwór Gilles’a Binchois’a żyjącego w pierwszej połowie XV wieku franko–flamandzkiego kompozytora, który obok Guillaume Dufaya byl najwybitniejszym przedstawicielem szkoły burgundzkiej. Jego Magnicat poprzedzi hymn nieszporny Ave Maris Stella – Guillaume Dufay – (c.1400 – 1474) centralnej postaci szkoły burgundzkiej i jednego z najbardziej wpływowych kompozytorów XV-wiecznych. Dufay dokonał syntezy stylów: francuskiego, włoskiego i angielskiego oraz był głównym przedstawicielem techniki fauxbourdonu. Płytę zakończą polskie pieśni maryjne z XV i XVI wieku. Anonim – „O nadroższy kwiatku”, którego początkowy fragment zapisany został wraz z nutami na pasku pergaminowym w foliancie Biblioteki Seminaryjnej we Włocławku z roku 1481 oraz pieśń „Bądź wiesioła Panno czysta” ułożoną ok. 1520 przez bliżej nieznanego mnicha bernardyńskiego – Seweryna, która znana jest z rękopisu Corona Virginis Marie przechowywanego w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu. Pieśń jest przekładem łacińskiego utworu Septem Gaudia Mariae Virginis. Koncert zakończy anonimowy utwór z II połowy XVI wieku Zdrowa budz Maryja – wywodzący się z łacińskiej pieśni Ave hierarchia znanej w Polsce co najmniej od końca XIV wieku. Do wspólnego wykonania tej pieśni zostanie zaproszony Żeński Zespół Wokalny – Schola Mulierum Sanctae Hedvigis.
Oprócz doboru treści utworów i idei rekonstrukcji muzyczno – historycznej w proponowanym programie zespół koncentruje swoją uwagę również na konieczności wykonawstwa poinformowanego historycznie. Na podstawie wieloletnich doświadczeń wykonawstwa chorału gregoriańskiego schola, również w stosunku do utworów wielogłosowych zastosowała (jak w solmizacji względnej Kodaly’a) relatywny stosunek do wyznaczonej wysokości dźwięków transponując je do tonacji dostosowanych do skali głosów wykonawców oraz nie wykorzystując głosu kontratenorowego (falsetu) w najwyższych partiach. Możemy zatem usłyszeć w niektórych interpretacjach, że zespół nie jest zamknięty na naturalność brzmienia głosów, a w przypadku głosów wysokich również na forte mogące sprawiać wrażenie „wycia” (ululatus), śpiewania głośnego, rozpowszechnionego w średniowieczu w środkowej Europie stylu wykonawczego. Śpiewanie głośne wydaje się zresztą również naturalną cechą głosów niskich i od tej naturalności zespół bynajmniej nie stroni. Schola poszukuje sposobów wykonawstwa chorału oraz muzyki dawnej również w przekazach ustnych muzyki tradycyjnej i ludowej, stosując jednak w stonowany sposób zdobnictwo i ornamentykę. Niektóre utwory otrzymały bourdony oraz dokomponowane głosy co jak potwierdzają źródła było częstą praktyką w późnym średniowieczu, aby zgodnie z postulatem Nicolausa Harnoncourta muzyka dawna zabrzmiała w sposób najlepszy z możliwych i tym samym stała się żywą i aktualną. Prezentacja tych pięknych utworów (będących często polifonicznym rozwinięciem chorału gregoriańskiego), rzadko wykonywanych i nagrywanych, ich przywrócenie dla współczesnych oraz samych członków scholi jest głównym celem naszych działań artystycznych.
Zarys programu koncertu (jednoczęściowego około 50 minut z możliwością rozwinięcia):
- Ab arce siderea – sekwencja z Alienor de Bretagne, Graduał, XIII w., Bibliotheeque municipale de Limoges. Ms. 1 [7’00”]
- Res est admirabilis – sekwencja 2-głosowa z Alienor de Bretagne, Graduał, XIII w., [3’30”]
- Virgo Rosa – Gilles Binchois (1400-1460) [3’00”]
Śpiewy z Kodeksu Specialnik 1500 r (Czechy):
- Tota pulchra es – John Plummer (c. 1410 – c. 1483) [4’00”]
- Presidiorum ergoratrix – Petrus Wilhelmi de Grudencz [3’00”]
- Salve Mater gracie – Anonim z XV w. [2’30”]
- Pulcherrima rosa – Anonim z XV w. [5’00”]
- Ave Maris Stella – Guillaume Dufay – (c.1400 – 1474) [6’00”]
- Magnificat – Gilles Binchois (1400-1460) [5’30”]
- O nadroższy kwiatku – Anonim z XV w.[2’00”]
- Bądź wiesioła Panno czysta – Anonim z XV w. [5’30”]
- Zdrowa budz Maryja – Anonim z 2 poł. XVI w. [7’00”]
Pełny czas 51 minut
